Nasze skarby

Dokument z 12 lipca 1943 r. to rozkaz wydany przez gen. Leona Berbeckiego. Zapewne byłby jednym z wielu, jakie powstały w latach II wojny światowej, gdyby nie fakt, że generał zadekretował go w jednym z niemieckich obozów jenieckich, zlokalizowanym na obszarze III Rzeszy. Także okoliczności stworzenia tego aktu są wyjątkowe.

Generał Leon Berbecki (1874–1963) z wykształcenia inżynier- technolog, karierę wojskową rozpoczął jako oficer rosyjskiej armii carskiej. Następnie służył w Legionach Polskich, a po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. został żołnierzem zawodowym. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej, I wojnie światowej, a także wojnie polsko-bolszewickiej. Po wybuchu II wojny światowej, w stopniu generała broni został internowany w Rumunii. Następnie był przetrzymywany w niemieckich oflagach, gdzie pełnił funkcję Starszego Obozu w Oflagu VI B Dössel, zorganizowanego w Nadreniii Północnej–Westfalii. Była to prestiżowa funkcja, którą otrzymywał na ogół oficer najwyższy rangą, cieszący się nieposzlakowaną opinią i zaufaniem jenieckiej społeczności, by reprezentować jej interesy wobec niemieckich władz obozu. Starszy obozu miał decydujący wpływ na wiele istotnych kwestii życia jenieckiego. Powoływał np. oficerów funkcyjnych do kierowania poszczególnymi komórkami organizacyjnymi obozu, począwszy od orkiestr, chóru, teatru, biblioteki, paczkarni, kancelarii, poprzez warsztaty naprawcze, łaźnie, kantyny, aż po obozowy ogródek.

4 lipca 1943 r. miała miejsce jedna z największych i najtragiczniejszych katastrof lotniczych w dziejach Polski. Tego dnia na terytorium Gibraltaru w wyniku rozbicia się wojskowego samolotu Liberator, zginął Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i Premier Rządu RP na Uchodźstwie, gen. Władysław Sikorski, adwokat sprawy polskiej na europejskiej i światowej scenie dyplomatycznej. Jego śmierć stanowiła poważny cios dla Polski i Polaków, i spowodowała spadek znaczenia naszego kraju na arenie międzynarodowej. Gdy informacja ta dotarła Oflagu VI B Dössel, gen. Leon Berbecki 12 lipca 1943 r. wydał rozkaz nr 134, w którym określił plan uczczenia tragicznej śmierci polskiego przywódcy. W rezultacie za pozwoleniem niemieckich władz obozu 14 lipca odprawiono uroczyste nabożeństwa żałobne i wystawiono wartę honorową przy symbolicznym katafalku. Ogłoszono także czternastodniową żałobę. Mimo iż wśród oficerów-jeńców było tyluż zwolenników co przeciwników gen. Władysława Sikorskiego, w obliczu tej śmierci wszyscy się zjednoczyli, zapominając o podziałach politycznych, wspólnie angażując się w organizację uroczystości żałobnych. Rzucając światło na realia obozowe i nastroje polityczne w środowisku polskich oficerów, którzy byli izolowani w Oflagu VI B Dössel, rozkaz nr 134 jest jednym z ich cenniejszych śladów.

Źródło pozyskania
Dokument został przekazany do zbiorów muzealnych przez Józefa Kobylańskiego, jeńca Oflagu VI B Dössel.

Opis obiektu
Dokument o wymiarach 30 cm x 21,5 cm, w formie maszynopisu z odręcznym podpisem gen. Leona Berbeckiego, wykonanym ciemnogranatowym atramentem. Na brzegach liczne ubytki.

Oprac. Bartosz Janczak