„To jeszcze nie koniec…”. Żołnierze września 1939 r. w niewoli Wehrmachtu i NKWD (1939–1945)

Wystawa „To jeszcze nie koniec…”. Żołnierze września 1939 r. w niewoli Wehrmachtu i NKWD (1939–1945) prezentuje historię polskich żołnierzy, którzy walczyli w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. przeciwko wojskom niemieckim, słowackim oraz radzieckim. W wyniku prowadzonych walk część z nich została internowana w Rumunii, na Węgrzech, w krajach nadbałtyckich, a prawie 700 tys. żołnierzy trafiło do niewoli niemieckiej oraz radzieckiej. Na wystawie zostały zamieszczone teksty przedstawiające ich historię, losy w niewoli, od momentu pojmania, a unikatowe, w większości niepublikowane zdjęcia obrazują tę trudną część żołnierskiego życia, jakim jest internowanie i niewola.

Sposób prezentacji: 12 dwustronnych plansz o wymiarach 80 x 150 cm w stelażu wolnostojącym o  wysokości 200 cm. Przestrzeń wystawiennicza 40 m². Ekspozycja może być także prezentowana na zewnątrz. Wystawie towarzyszy informator.


 

W obcych mundurach. Polacy-jeńcy I wojny światowej

Wystawa prezentuje losy żołnierzy polskiego pochodzenia, którzy walcząc w ramach armii zaborczych w latach I wojny światowej, nierzadko stawali naprzeciw siebie na polu walki, a po przegranej bitwie trafiali do niewoli różnych państw. Ich dzieje pokazane są na szerokim tle sytuacji na świecie w chwili wybuchu tego światowego konfliktu i w jego trakcie.

Ekspozycja na konkretnych przykładach pokazuje sytuację ok. 400 tys. Polaków-żołnierzy państw zaborczych w obozach jenieckich utworzonych przez Austro-Węgry, Francję, Niemcy, Rosję i Włochy, poczynając od momentu dostania się do niewoli poprzez długotrwałą nierzadko izolację, aż po powrót do kraju.

Sposób prezentacji: plansze wielkoformatowe o wymiarach 70 x 160 cm oraz 140 x 160 cm w stelażu wolnostojącym o wysokości 200 cm. Wystawie towarzyszy informator. Przestrzeń wystawiennicza 60 m².

Koniec i początek. Powstańcy Warszawscy w niewoli niemieckiej

Po upadku powstania warszawskiego do niemieckich obozów jenieckich trafiła grupa ok. 17 tysięcy powstańców. Wystawa przybliża ich los od momentu złożenia broni aż po odzyskanie wolności. Co ważne, tę kilkunastotysięczną rzeszę tworzyli nie tylko mężczyźni, ale i traktowane na równi z nimi kobiety i dzieci. Dzięki ekspozycji oglądający mogą zwrócić uwagę na fakt, że nigdy wcześniej w historii do niewoli nie trafiła grupa ludzi tak mocno zróżnicowana pod względem wieku, płci pochodzenia czy wykształcenia.

Dla większości powstańców pobyt w obozach jenieckich był doświadczeniem nowym i niezwykle trudnym. Oznaczał rozłąkę z bliskimi, izolację, często przymusową pracę i brutalne traktowanie ze strony załogi obozowej, głód, brud i zimno, a pod koniec wojny także konieczność podjęcia ogromnie istotnej decyzji: wracać do kraju czy pozostać na emigracji? Wystawa za pomocą unikalnych zdjęć, dokumentów czy listów przedstawia obozową rzeczywistość, jaka stała się udziałem powstańców warszawskich.

Sposób prezentacji: 12 plansz wielkoformatowych w stelażu wolnostojącym o wymiarach 200 x 75 cm. Wystawie towarzyszy informator. Powierzchnia wystawiennicza: 30 m².

Na nieludzkiej ziemi. Jeńcy polscy w ZSRR

Wystawa jest poświęcona polskim jeńcom wojennym w niewoli radzieckiej, a w szczególności losom internowanych w trzech obozach specjalnych NKWD: Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz historii dochodzenia do prawdy o nich. Głównym tematem prezentacji jest zbrodnia katyńska. Na wystawie znalazło się jednak także miejsce dla historii żołnierzy, którzy trafili do obozów pracy i tam pracowali przy budowie kolei i dróg. Niektórzy z nich przeżyli niewolę, idąc śladem armii Andersa lub Berlinga.

Ekspozycja składa się z 10 części. Otwierają ją przedwojenne fotografie przyszłych jeńców. Następnie śledzimy ich drogę do niewoli, pobyt w obozach, okoliczności odkrycia zbrodni katyńskiej, kamuflowanie jej i polityczne rozgrywanie oraz trudny proces poszukiwania prawdy. Wystawa została przygotowana na podstawie bogatych zbiorów archiwalnych wielu instytucji i osób prywatnych. Na ekspozycję składają się: mapy, zdjęcia i publikacje prasowe, wzbogacone relacjami audio świadków wydarzeń.

Sposób prezentacji: 15 plansz wielkoformatowych o wymiarach 200 x 75 cm w stelażu wolnostojącym. Wystawa i informator opracowane zostały w językach polskim i angielskim. Powierzchnia wystawiennicza: 40 m².

„Tatusiu, kiedy wrócisz?” Polskie rodziny w latach II wojny światowej

Wystawa przedstawia losy wielu tysięcy polskich rodzin, które – rozdzielone niewolą podczas wojennej zawieruchy – próbowały przetrwać, ratując zrywane odległością i izolacją więzi. Podstawą ekspozycji stała się korespondencja jeniecka, tj. karty pocztowe i listy, między polskimi jeńcami wojennymi przetrzymywanymi w obozach Wehrmachtu i NKWD a ich najbliższą rodziną. Uzupełniają ją tak interesujące pamiątki, jak np. bajki przygotowane przez ojców-jeńców dla swoich synów i córek.

Wystawa składa się z dwóch części. Pierwsza przedstawia historię niecodziennej korespondencji prowadzonej podczas wojny przez wychowanków przedszkola w Kraśniku z polskimi oficerami w Oflagu VI B Dössel. Druga część ekspozycji skupiona jest na relacjach między ojcami-jeńcami wojennymi a ich bliskimi.

Sposób prezentacji: 18 plansz wielkoformatowych o wymiarach 200 x 100 cm w stelażu wolnostojącym. Wystawa zawiera opisy w języku polskim. Towarzyszy jej informator, film (16 min.) oraz materiały edukacyjnedla uczniów na wszystkich poziomach kształcenia. Powierzchnia wystawiennicza: 70 m².

Życie sportowe żołnierzy polskich w niewoli niemieckiej w latach 1939–1945

Wystawa jest poświęcona mało znanemu i jednocześnie niezwykle interesującemu fragmentowi dziejów polskiego sportu i wychowania fizycznego, w którym uczestniczyli polscy jeńcy wojenni. Pochodzące z obozów przedmioty, dokumenty oraz fotografie, które zaprezentowano na wystawie jako oryginały bądź kopie (wielkoformatowe plansze, antyramy), są świadectwem wyjątkowej postawy i hartu ducha polskich żołnierzy oraz znaczącej roli działalności sportowej w ich życiu w niewoli.

Rywalizacja na tej płaszczyźnie pozwalała jeńcom zapomnieć o przymusowym odosobnieniu, oddaleniu od rodzin i tęsknocie za wolnością. Na wystawie można zobaczyć dokumenty jenieckich organizacji sportowych, plakaty i fotografie z obozowych zawodów, nagrody dla zwycięzców oraz fragmenty wspomnień.

Sposób prezentacji: 5 banerów wielkoformatowych o wymiarach 200 x 100 cm, 10 plansz tekstowych o wymiarach 70 x 50 cm oraz 13 ram o wymiarach 200 x 70 cm z muzealiami (kopie). Wystawie towarzyszy informator. Powierzchnia wystawiennicza: 30 m².
 

Książka w obozach polskich jeńców wojennych na terenie III Rzeszy i krajów okupowanych (1939–1945)

Wystawa przedstawia historię książki i czytelnictwa w obozach jenieckich Wehrmachtu. Wskazuje, dzięki jakim czynnikom obieg książek był tam możliwy, jak jeńcy go organizowali, jak radzili sobie z cenzurą, jakie książki czytali oraz jakie działania temu towarzyszyły. Autentyczne pamiątki (książki, regulaminy bibliotek, karty i legitymacje biblioteczne, ogłoszenia, szyldy, fotografie, zapiski) pomagają zwiedzającym uświadomić sobie skalę tego zjawiska, a przede wszystkim zrozumieć wyjątkowe znaczenie słowa pisanego dla osób przebywających przez dłuższy czas w izolacji.

Sposób prezentacji: plansze do zawieszenia na ścianie lub w stelażu wolnostojącym. Wystawie towarzyszy informator. Istnieje możliwość wypożyczenia muzealiów powiązanych tematycznie z wystawą (prezentowanych w ramach i gablotach). W wersji planszowej (stelaż) ekspozycja jest dostępna również dla szkół. Aranżując wystawę, w sali można stworzyć wnętrze biblioteki obozowej. Powierzchnia wystawiennicza: 30 m².

 

Bóg się rodzi, moc truchleje… Święta Bożego Narodzenia w niewoli niemieckiej i radzieckiej podczas II wojny światowej

Wystawa poświęcona jest sposobów przeżywania Bożego Narodzenia – świąt niezwykle ważnych w kulturze chrześcijańskiej – w obozach jenieckich. Dla przetrzymywanych w nich żołnierzy był to czas wyjątkowo trudny, pełen tęsknoty, wspomnień i wzruszeń. Ekspozycja pokazuje, w jaki sposób, niezależnie od warunków, jeńcy wojenni, głównie polscy, starali się go przeżyć. Stanowi prezentację autentycznych pamiątek bądź ich kopii, w tym także zrekonstruowanych elementów wyposażenia baraków jenieckich.

Sposób prezentacji: 10 plansz wielkoformatowych o wymiarach 200 x 75 cm w stelażu wolnostojącym oraz 5 ram o wymiarach 100 x 70 cm z muzealiami. Do aranżacji wystawy wykorzystać można choinkę oraz udekorowany świątecznie stół. Wystawie towarzyszy informator. Powierzchnia wystawiennicza: 20–30 m².

 

 

Portrety jeńców

Wystawa ukazuje losy polskich jeńców wojennych w niewoli niemieckiej i radzieckiej na przykładzie sześciu osób: Józefa Czapskiego, Józefa Kobylańskiego, Stanisława Krzyżaniaka, Zofii Książek-Bregułowej, Henryka Łagodzkiego i Zbigniewa Wajszczuka. Wymienione postacie reprezentują wszystkie najbardziej charakterystyczne grupy jenieckie wśród Polaków, tj. jeńców obozów Wehrmachtu i NKWD, w tym szeregowych, podchorążych i oficerów.

Obok uczestników kampanii wrześniowej, wystawa ukazuje także powstańców warszawskich, obok żołnierzy zawodowych – rezerwistów, obok mężczyzn – kobiety i dzieci. Zgromadzone fotografie, dokumenty i pamiątki opowiadają historię życia bohaterów poczynając od okresu przed 1939 r., przez II wojnę światową, która jest przedstawiona najobszerniej, aż do losów powojennych.

Sposób prezentacji: 6 wolnostojących modułów, każdy o powierzchni 4 m². Wystawa została przygotowana w trzech wersjach językowych, towarzyszą jej nagrania audio oraz informator. Powierzchnia wystawiennicza: 60 m2.
 

Malarstwo jeńców wojennych

Jeniecka twórczość plastyczna to zjawisko niezmiernie interesujące, a Centralne Muzeum Jeńców Wojennych pieczołowicie gromadzi wszystkie jego przykłady. Na wystawę składa się kolekcja obrazów, których twórcami są jeńcy (również anonimowi) internowani podczas II wojny światowej w niemieckich obozach dla oficerów oraz szeregowych i podoficerów.

Prezentowane prace wykonane są w technikach malarskich (olej, akwarela, gwasz) oraz technikach z pogranicza malarstwa i rysunku (pastel, kolorowane rysunki). Przedstawiają przede wszystkim twarze współjeńców, sceny z życia izolowanych, obozy i ich okolice, niektóre mają charakter satyryczny, są także kompozycje z natury. Znaczna część z nich powstała w oflagach, w których istniały bardziej sprzyjające warunki do uprawiania tego rodzaju aktywności niż w stalagach. Prace mają wielką wartość historyczną, są bowiem świadectwem niezgody ludzi zniewolonych na los, który ich spotkał i wyrazem wolności.

Sposób prezentacji: 87 obrazów w większości o wymiarach 50 x 40 cm do zawieszenia na ścianie lub w stelażu wolnostojącym. Wystawie towarzyszy katalog ze wstępem w językach polskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim. Ekspozycja jest dostępna także w postaci kopii. Powierzchnia wystawiennicza: 40 m².

W krzywym zwierciadle. Jeńcy wojenni w obozach Wehrmachtu

Wystawa, ze względu na użyte środki przekazu – satyryczne rysunki jeńców wojennych – jest odważną próbą świadomego i celowego rejestrowania przez nich obrazu niewoli w krzywym zwierciadle. Ironia wobec siebie i kpina z tych, od których zależała nie tylko wielkość porcji zupy, ale i życie, każą oglądającym przewrotnie zachować powagę wobec zabawnych scen z obozowego życia codziennego, narysowanych często wprawną ręką i mocną kreską, nierzadko dodatkowo pokolorowanych cudem zdobytą kredką.

Na rysunkach widzimy jeńców w rozmaitych sytuacjach: od porannej toalety, przez przygotowywanie posiłku, pracę czy działalność artystyczną, po sen. Wszystkie prace zostały uszeregowane w ośmiu tematycznych działach, z których każdy jest opatrzony wstępem w językach polskim i angielskim. Wystawie towarzyszy multimedialny pokaz oryginalnych fotografii z lat II wojny światowej oraz wydawnictwo.

Sposób prezentacji: 27 plansz o wymiarach 100 x 70 cm z otworami do zawieszenia na ścianie. Wystawie towarzyszy wydawnictwo o charakterze edukacyjnym w językach polskim i angielskim. Powierzchnia wystawiennicza: 25 m².

Polski teatr w obozach jenieckich Wehrmachtu (1939–1945)

Jak to się stało, że jeńcy wojenni, przebywając w obozach, mogli zajmować się działalnością teatralną? Na to pytanie odpowiada wystawa „Polski teatr w obozach jenieckich Wehrmachtu”. Zobaczymy tu m.in. zaskakujące fotografie jeńców-aktorów, szkice kostiumów czy scenariusze przedstawień. Organizowanie przedstawień teatralnych na wysokim – jak na warunki obozowe – poziomie artystycznym pozwalało jeńcom choć na chwilę zapomnieć o trudnej obozowej rzeczywistości.

Prezentacja składa się z dokumentów, fotografii oraz przedmiotów związanych z działalnością teatralną, którą z dużym wysiłkiem, ale także ogromnym powodzeniem prowadzili pasjonaci teatru – polscy jeńcy w latach II wojny światowej. Uwagę zwraca ich pomysłowość, zaangażowanie i profesjonalizm, a także znacząca rola tej dziedziny życia w przetrwaniu okresu niewoli.

Sposób prezentacji: 4 plansze wielkoformatowe o wymiarach 200 x 150 cm oraz 15 plansz o wymiarach 100 x 70 cm do zawieszenia na ścianie lub w stelażu wolnostojącym. Do wystawy dołączony został informator. Powierzchnia wystawiennicza: 60 m².
 

Muzeum w miejscu pamięci

Wystawa prezentuje placówkę utworzoną w miejscu, gdzie w latach 1939–1945 funkcjonował jeden z największych w Europie kompleksów obozowych – stalagi Lamsdorf, przez które przeszło ok. 300 tys. jeńców różnych narodowości. Jest to zarazem miejsce o skomplikowanej historii, która ma swoje początki w latach sześćdziesiątych XIX w. i wykracza poza 1945 rok. Na ekspozycji przedstawiono te kolejne etapy dziejów Miejsca Pamięci Narodowej w Łambinowicach oraz także to, co tworzy je współcześnie.

Wystawa pokazuje również różnorodne aspekty pracy muzeum w zakresie gromadzenia, ochrony i udostępniania wyjątkowych zbiorów placówki, prowadzonych badań naukowych oraz szeroko rozumianej popularyzacji problematyki dwóch systemów jenieckich – niemieckiego i radzieckiego, w tym zwłaszcza losów polskich jeńców wojennych w tychże systemach.

Sposób prezentacji: 30 plansz wielkoformatowych o wymiarach 140 x 100 cm w stelażu wolnostojącym. Wystawa zawiera opisy w języku polskim i angielskim. Towarzyszy jej wydawnictwo muzeum autorstwa dr Violetty Rezler-Wasielewskiej (Muzeum w miejscu pamięci, Opole 2015). Powierzchnia wystawiennicza:  70 m².

Jeńcy wojenni - europejska pamięć. Łambinowice - muzeum i miejsce pamięci

Ekspozycja ma na celu zachowanie pamięci o tragicznych wydarzeniach, związanych z istnieniem obozów odosobnienia w Łambinowicach, i składa się z dwóch części. Z jednej strony stanowi swoiste kompendium wiedzy o historii i współczesnej roli Miejsca Pamięci Narodowej w Łambinowicach, prezentując dzieje miejscowości i historię obozów, jakie były zlokalizowane na tym terenie. Z drugiej natomiast pokazuje wszechstronną działalność Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych, które sprawuje opiekę nad miejscem pamięci. Zwiedzający poznają zatem pracę muzealnego archiwum, działalność naukową, wystawienniczą i edukacyjną oraz różne formy upamiętniania ofiar zbrodni wojennych.

Sposób prezentacji: dwa moduły wolnostojące, w skład których wchodzi 8 plansz informacyjnych o wymiarach 200 x 90 cm. Wystawa dostępna w języku polskim i niemieckim. Powierzchnia wystawiennicza: 20 m².


 

Gieorgij Iwanowicz Daniłow. Szkice portretowe

Na wystawę składa się unikalny cykl kilkudziesięciu szkiców portretowych jeńców wojennych, które Gieorgij Iwanowicz Daniłow wykonał w Stalagu 318/VIII F (344) Lamsdorf (Łambinowice) z dużą biegłością i artyzmem. Zbiór przedstawia głównie jeńców radzieckich, traktowanych przez Niemców najgorzej. Mimo że żołnierze Armii Czerwonej tworzyli największą, bo liczącą ponad 200 tysięcy osób społeczność jeniecką, izolowaną w tym obozie, pozostała po nich znikoma liczba obiektów. Tym bardziej sugestywnym świadectwem czasu jest  w tym kontekście zbiór G.I. Daniłowa. Poza wartością dokumentacyjną, szkice posiadają również walory artystyczne. Ich autor, zanim trafił na front, a następnie do niewoli, przez dwa lata studiował w Moskiewskim Instytucie Sztuk Pięknych.

Sposób prezentacji: 80 szkiców portretowych oprawionych w ramy o wymiarach 50 x 40 cm do zawieszenia na ścianie oraz plansza tytułowa. Do wystawy dołączony jest katalog ze wstępem w językach polskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim. Wystawa jest dostępna przede wszystkim w postaci kopii. Powierzchnia wystawiennicza: 40 m².
 

Żyć za wszelką cenę

Na ekspozycję składają się starannie dobrane zdjęcia dwóch opolskich artystów-fotografików: Sławoja Dubiela i Sławomira Mielnika. Stanowią one fotograficzną dokumentację spektaklu plenerowego pt. „Żyć za wszelką cenę”, który został przygotowany przez Teatr Eko Studio i pokazany w Miejscu Pamięci Narodowej w Łambinowicach. Scenariusz sztuki powstał na podstawie wspomnień Siergieja Woropajewa, a także pozostałych jeńców więzionych podczas II wojny światowej w obozie w Łambinowicach.

Spektakl ukazywał dramat jeńców, cierpiących nie tylko z powodu dojmującego zimna i głodu, ale także dlatego, że ojczyzna się ich wyrzekła i uznała za zdrajców. Celem tych ludzi było przetrwać za wszelką cenę. Dzięki zarejestrowanym scenom, przedstawiającym życie codzienne jeńców radzieckich w latach II wojny światowej w Stalagu 318/VIII F Lamsdorf, a także krótkim fragmentom scenariusza w podpisach pod zdjęciami, oglądający wystawę mają możliwość poznania szczegółów ich losu.

Sposób prezentacji: 8 plansz o wymiarach 100 x 70 cm z otworami do zawieszenia na ścianie. Powierzchnia wystawiennicza: 10 m².