Losy indywidualne

Wybitny archeolog, autor polskiej szkoły archeologii, podziwianej i naśladowanej przez innych, twórca nubiologii, świetny pedagog i wychowawca wielu pokoleń, znanych i cenionych na świecie naukowców, członek Polskiej Akademii Nauk i wielu akademii zagranicznych, towarzystw naukowych, uczony wyróżniony doktoratami honoris causa oraz najważniejszymi nagrodami i odznaczeniami polskimi, a także zagranicznymi.

Kazimierz Józef Marian Michałowski urodził się 14 grudnia 1901 r. w Tarnopolu. Jego ojcem był Marian Stanisław Michałowski, a matką Kazimiera z d. Ostrowska. Ojciec, były oficer armii austriackiej, urzędnik, zmarł w 1910 r. Kazimierza i jego młodszego brata wychowywała matka. W 1918 r. K. Michałowski ukończył gimnazjum klasyczne w Tarnopolu (matura z odznaczeniem). W 1919 r. wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Do 1920 r. był w wojsku. W latach 1921–1924 studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, specjalizując się w historii sztuki i filozofii. Po ukończeniu studiów został zatrudniony w macierzystej uczelni. W 1926 r. zdobył tytuł doktora filozofii i podjął specjalistyczne studia w wiodących europejskich ośrodkach archeologicznych (Berlin, Münster, Rzym i Paryż), zakończone pracami wykopaliskowymi w Grecji, które w 1929 r. uwieńczył habilitacją. W 1930 r. osiadł wraz z matką w Warszawie. Od lutego tego roku aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 r. pracował na Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Tworzył tam i rozbudowywał katedrę archeologii klasycznej oraz kierował Gabinetem Odlewów Gipsowych. Przeszedł też przez kolejne etapy kariery naukowej: od docenta po profesora zwyczajnego. Od 1938 r. był również pracownikiem Muzeum Narodowego w Warszawie. W latach 1936–1939 prowadził polsko-francuskie wykopaliska w Edfu (Egipt).

Jako porucznik rezerwy wziął udział w walkach września 1939 r. Walczył w rejonie Pułtusk – Wyszków – Siedlce – Zastawy. Do niemieckiej niewoli dostał się 14 września. Przez obozy przejściowe trafił w listopadzie 1939 r. do Oflagu XVIII A Lienz w Alpach. Otrzymał tam numer jeniecki: 240. Z Lienzu 31 maja 1940 r. wraz z innymi jeńcami został przewieziony do Oflagu II C Woldenberg, gdzie przebywał do momentu odzyskania wolności w styczniu 1945 r. Cały ten czas bardzo aktywnie uczestniczył w życiu jenieckiej społeczności: wygłaszał np. odczyty, dotyczące aktualnej sytuacji jeńców, prognoz na przyszłość i postaw, które jeńcy powinni przyjąć w niewoli oraz z zakresu historii, sztuki, a także relacje z wypraw archeologicznych. W Oflagu II C Woldenberg należał do grona inicjującego organizację nauczania wśród jeńców, które ogarniało coraz większe kręgi osób pragnących doskonalić swoją wiedzę, głównie na poziomie akademickim. Z czasem działalność ta zyskała nazwę „Uniwersytetu Woldenberskiego”. Profesor przewodził rozmaitym sekcjom, komisjom, kołom naukowym i organizacjom, które tworzyły tę skomplikowaną strukturę kształcenia, budzącą podziw delegatów Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża oraz Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej (Young Men`s Christian Association – YMCA). Nauczał, m.in. hieroglifów i egzaminował (przebieg nauki jeńców był skrupulatnie ewidencjonowany, a stworzona w ten sposób dokumentacja służyła po wojnie do weryfikacji lat studiów. Kazimierz Michałowski jako organizator kształcenia w niewoli i jednocześnie profesor Uniwersytetu Warszawskiego uczestniczył wówczas w pracach komisji). W 1942 r. utracił brata, porucznika lotnictwa, który zginął w locie bojowym nad Niemcami.

W styczniu 1945 r. odzyskał wolność i wrócił do Warszawy, gdzie zaangażował się w odbudowę uniwersytetu oraz muzeum narodowego. W pierwszym – w latach 1945–1947 był dziekanem Wydziału Humanistycznego, a w roku akademickim 1947/1948 prorektorem oraz kierownikiem Katedry Archeologii Śródziemnomorskiej od 1945 r., w drugim – od marca 1945 r. piastował stanowisko wicedyrektora i kierownika Galerii Sztuki Starożytnej. W 1945 r. poślubił Krystynę Baniewicz, w 1946 r. urodził mu się syn, a w 1948 r. córka. W 1949 r. przejął dodatkowo opiekę nad osieroconym bratankiem. Niebawem zmarła mu matka.

W 1951 r. wziął udział w utworzeniu Polskiej Akademii Nauk, a następnie w jej pracach. Pierwsze w historii powojennej Polski terenowe badania archeologiczne przeprowadził w latach 1956–1958 na Krymie w Związku Radzieckim. Później natomiast pracował w Egipcie (od 1957 r.), Syrii (od 1959 r.), Sudanie (od 1961 r.), na Cyprze (od 1965 r.) i w Iraku (od 1975 r.). Odbywał liczne podróże naukowe, związane z wykopaliskami, własną pracą badawczą, udziałem w licznych międzynarodowych kongresach naukowych, pracą w międzynarodowych towarzystwach naukowych i pełnieniem rozmaitych funkcji (Egipt, Nubia, Sudan, Syria, Związek Radziecki, USA, Meksyk, kraje europejskie). W 1959 r. zorganizował Polską Stację Archeologii Śródziemnomorskiej w Kairze, którą kierował. Dużo publikował, głównie w językach polskim, francuskim, niemieckim i angielskim. W 1972 r. przeszedł na emeryturę, jednak nadal był wicedyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, Kierownikiem Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej Polskiej Akademii Nauk oraz Polskiej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej w Kairze. Zmarł 1 stycznia 1981 r. w Warszawie.