Nasze skarby

Zbiór por. Bolesława Niewiarowskiego, jeńca oflagów II A Prenzlau, II E Neubrandenburg, X A Sandbostel, II D Gross Born i X C Lubeka został przekazany do Muzeum w sierpniu 2017 r. przez Małgorzatą Niewiarowską, córkę porucznika. Tworzy go sto dwanaście obiektów, z których największą część stanowi korespondencja jeniecka. Składa się na nią dziewiętnaście kart pocztowych i sześćdziesiąt trzy listy, których adresatem był Bolesław Niewiarowski, nadawcami natomiast różne osoby. Oprócz korespondencji od siostry Magdaleny i brata Józefa, a także przyjaciół, w tym przykuwającego uwagę listu wysłanego z KL Auschwitz-Birkenau przez Tadeusza Malinowskiego, znajduje się tu duży zbiór kartek i listów od narzeczonej B. Niewiarowskiego, Heleny Lewińskiej (w późniejszej korespondencji figuruje jako Helena Niewiarowska).   

Uzupełnieniem kolekcji są inne dokumenty, a także drobne przedmioty ukazujące wojenne losy ich właściciela. Wyróżniają się wśród nich pamiątki przedstawiające życie kulturalne i religijne w oflagach, w tym trzynaście fotografii oraz maszynopis tekstu sztuki obozowej pt. „Dziad Wileński”, która była wystawiana w czasie wojny w Oflagu VII A Murnau. Nie jest jasne, w jaki sposób maszynopis znalazł się w posiadaniu B. Niewiarowskiego. Niewątpliwie ważną częścią zbioru są również świadectwa udziału porucznika w kampanii polskiej 1939 r., tj. notatnik z zapiskami dotyczącymi szlaku bojowego 67 Brodnickiego Pułku Piechoty oraz lista poległych żołnierzy tego pułku i Brodnickiego Batalionu Obrony Narodowej. Interesująca jest również mapa okolic Gross Born (Borne Sulinowo), która powstała w zlokalizowanym w tej miejscowości oflagu. Czy miała pomóc B. Niewiarowskiemu w ucieczce? Niestety brakuje informacji na ten temat. Poza tym w grupie najbardziej osobistych pamiątek porucznika znalazły się jego dokumenty i pisma urzędowe, dwie fotografie Bolesława i Heleny, karnecik z dedykacją oraz karta z kalendarza w języku niemieckim z 1940 r., a także sygnet z grawerunkiem, który jest dowodem służby jego właściciela w latach 1935–1939 w szeregach 35 Pułku Piechoty w Brześciu nad Bugiem.

To właśnie w Brześciu ok. 1935 r. Bolesław Niewiarowski, jako dwudziestokilkuletni porucznik Wojska Polskiego, poznał Helenę Lewińską, która miała wówczas 15 lat. Jak głosi rodzinny przekaz, młodzi ludzie zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia. W maju 1939 r. H. Lewińska zdała egzamin maturalny, a na wrzesień tegoż roku narzeczeni planowali ślub. Powszechna mobilizacja i agresja III Rzeszy na Polskę pokrzyżowały jednak te plany. Termin ślubu został przesunięty na bliżej nieokreśloną przyszłość. Bolesław Niewiarowski w czasie kampanii polskiej 1939 r. walczył, jak już zostało wspomniane, w szeregach 67  Brodnickiego Pułku Piechoty, który w składzie 4 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego stawiał opór Niemcom w bitwie nad Bzurą. Do niewoli porucznik dostał się pod koniec września 1939 r. Jego dziennik urywa się na dacie 28 września, przy czym nie ma w nim informacji o wzięciu do niewoli.

Kontakt korespondencyjny z H. Lewińską udało się nawiązać B. Niewiarowskiemu dopiero w marcu 1940 r., dzięki pomocy Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Narzeczeni pisali do siebie aż do stycznia 1945 r. W zbiorze przeważa jednak korespondencja nadawana do dwóch pierwszych miejsc izolacji porucznika, tj. oflagów II A Prenzlau i II E Neubrandenburg. Listy i kartki wysyłane przez Helenę są pełne tęsknoty i troski, choć jednocześnie pozbawione wzniosłych słów i wprost wypowiedzianych deklaracji. Niestety nie wiadomo, o czym pisał Bolesław. Jego odpowiedzi, według informacji córki, zaginąć miały jeszcze w czasie wojny. Wiadomo natomiast, że Helena wspierała swojego ukochanego także materialnie, wysyłając mu paczki (głównie z żywnością, ale zdarzały się też elementy garderoby, np. sweter). On zaś przesyłał swój żołd, ponieważ jako oficer Wojska Polskiego – zgodnie z konwencją genewską z 1929 r. – otrzymywał w niewoli uposażenie.

Długi okres niewoli zakończył się dla Bolesława Niewiarowskiego prawdopodobnie w maju 1945 r. wraz z wyzwoleniem Oflagu X C Lubeka przez wojska alianckie. Do Polski porucznik powrócić miał w sylwestra 1945/1946 r. Pomimo przeciwności, po ponad pięciu latach od pierwotnej daty ślubu, narzeczonym udało się w styczniu 1946 r. wstąpić w związek małżeński. Był to pierwszy ślub zawarty w zorganizowanym na nowo urzędzie stanu cywilnego w Kielcach – o czym donosiła lokalna prasa. Helena i Bolesław Niewiarowscy zamieszkali nieopodal Bydgoszczy, gdzie oboje dożyli sędziwego wieku.

Oprac. Monika Sobczak